Pomimo, że większość użytkowników pali w nich wszystkim "co podejdzie pod rękę", na etapie konstruowania są one dostosowywane do konkretnego rodzaju paliwa i tylko podczas jego spalania osiągają właściwe parametry. Stosowanie paliw innych niż dedykowane skutkuje drastycznym spadkiem sprawności (nawet o kilkanaście procent!) oraz zwiększeniem emisji szkodliwych związków do atmosfery. Najbardziej popularnymi paliwami stałymi na polskim rynku są:
- węgiel kamienny,
- węgiel eko-groszek,
- miał węglowy,
- zrębki (również roślin energetycznych),
- ziarna zbóż i słoma.
Aby kotłownia działała jak najekonomiczniej i ekologicznie - najpierw musimy zdecydować, jaki stopień automatyzacji procesu spalania jest dla nas odpowiedni, następnie jakim paliwem będziemy ogrzewać budynek, a dopiero potem dobrać odpowiedni kocioł. Kotły na paliwa stałe dzielimy ze względu na:
I. stopień zautomatyzowania procesu spalania (zasyp ręczny, półautomatyczny proces podawania i spalania, w pełni automatyczny proces podawania i spalania paliwa),
II. rodzaj spalania (górne, dolne, palniki retortowe, palniki nadmuchowe),
III. materiał użyty do produkcji kotła (stal kotłowa, żeliwo),
- Kotły na koks i węgiel kamienny. Na koks i węgiel kamienny. Do spalania tych paliw przystosowane są kotły ze spalaniem górnym i ze spalaniem dolnym. Te pierwsze są dość tanie, ale mają niską sprawność i ograniczone możliwości regulacji. Te drugie są znacznie nowocześniejsze i wygodniejsze w użytkowaniu. Moc reguluje się w nich automatycznie - przez dozowanie powietrza do spalania za pomocą wentylatora. Dodatkową ich zaletą jest wygodna obsługa - paliwo dokłada się do nich nie częściej niż dwa razy na dobę.
- Kotły do spalania miału. Do spalania miału. Najlepsze są kotły z wentylatorem nadmuchowym o zmiennej liczbie obrotów, którego pracą steruje procesor. Osiągają one sprawność na poziomie 82-85%. Czas pracy na jednym załadunku miału dochodzi nawet do 30 godzin.
- Kotły na węgiel tzw. eko-groszek. Do takiego paliwa najlepsze są kotły ze specjalnym palnikiem tzw. palnikiem retortowym. Paliwo jest do niego transportowane podajnikiem z ustawionego obok kotła zasobnika. Do regulacji pracy kotła służy regulator elektroniczny, który steruje pracą podajnika, dmuchawy i pompy obiegowej i może współpracować z czujnikiem pokojowym i pogodowym.
- Kotły na drewno w kawałkach. Do spalania drewna bez wątpienia najlepsze są kotły zwane zgazowującymi. Osiągają wysoką sprawność, spalanie w nich jest w pełni zautomatyzowane, a wydajność może się zmieniać nawet w zakresie od 20 do 100% mocy nominalnej. Jednorazowy załadunek drewna wystarcza na 8-12 godzin pracy ze średnią wydajnością, a w kotłach o rozbudowanej komorze spalania - nawet na całą dobę.
- Kotły na zrębki i odpady drzewne >20% wilgotności (wióry, trociny, zrzyny). Kotły na zrębki i wilgotne odpady drzewne stanowią całkowicie odrębną grupę urządzeń. ich specjalna budowa, duża komora spalania i dopalania gazów oraz wyposażenie w nadmuchy powietrza pierwotnego i wtórnego i w ceramiczną komorę spalania pozwalają na stosowanie paliw wilgotnych i agresywnych dla struktury metalu (podczas spalania wilgotnego drewna wydziela się np. kwas siarkowy). Całością procesu spalania musi sterować zaawansowany regulator elektroniczny kontrolujący zarówno podawanie paliwa, ilość dostarczanego powietrza, jakość samego spalania, procesu dopalania spalin i odpowiedniego ich usuwania z kotła. Najlepsze krajowe i zagraniczne kotły potrafią osiągać wysokie sprawności (nawet rzędu 90%) i zawsze wyposażane są w analizator spalin.
- Kotły na pelety (pellets). Kotły przystosowane do spalania pelletsu, czyli granulatu produkowanego z odpadów drzewnych sprasowanych pod wysokim ciśnieniem, to nowa na polskim rynku grupa urządzeń. Są w pełni zautomatyzowane i za pomocą specjalnych podajników same pobierają paliwo bądź z dużego zbiornika, który może być od nich oddalony nawet na 50 m, bądź ze zbiornika dołączonego do kotła.
- Kotły na ziarna zbóż. Kotły na ziarna zbóż muszą sprostać podobnym wyzwaniom, jak urządzenia na wilgotne odpady drzewne - niezbędne są odpowiednie materiały i precyzyjna kontrola procesu spalania. Te cechy sprawiają, że tylko kilku producentów kotłów na Świecie podjęło się konstrukcji takich urządzeń i odniosło sukces. niestety wybór kotłów nie jest duży.